Ośrodek uzależnień to prywatna lub publiczna placówka lecznictwa odwykowego oferująca indywidualne lub grupowe świadczenia leczenia uzależnienia od alkoholu, narkotyków, leków, hazardu w trybie indywidualnym, ambulatoryjnym lub stacjonarnym. Specjaliści zatrudniani przez ośrodek uzależnień to psychiatrzy, terapeuci uzależnień i psycholodzy, którzy posiadają niezbędne wykształcenie i doświadczenie w leczeniu uzależnień. Ośrodki uzależnień funkcjonują jako publiczne placówki w których za leczenie pacjentów uzależnionych płaci NFZ lub jako poradnie prywatne płatne indywidualnie.
Ośrodek uzależnień oferuje usługi detoksu (odtruwania alkoholowego, narkotykowego, lekowego) oraz terapii uzależnień. Jeżeli osoba przyjeżdżająca do ośrodka uzależnień jest pod wpływem alkoholu lub innych substancji, to pobyt rozpoczyna się od detoksykacji, która trwa od 1 do 3 dni. Dopiero po jej zakończeniu albo gdy osoba przyjechała trzeźwa rozpoczyna się terapia właściwa, która zaczyna się od nawiązania wstępnego kontaktu, rozpoznania problemów życiowych i ich związku z piciem alkoholu, zażywaniem narkotyków, leków lub hazardu oraz wzbudzenia motywacji do zmiany i leczenia.
Strategie stosowane przez ośrodek uzależnień w pracy terapeutycznej to:
- Konfrontowanie pacjentów z faktami na temat strat w ich życiu spowodowanych uzależnieniem.
- Rozpoznanie powiązań między problemami życiowymi i frustracją osobistych potrzeb z piciem alkoholu lub zażywaniem innych substancji.
- Uświadamianie pacjentom ich osobistego interesu wynikającego z uczestnictwa w terapii prowadzonej przez ośrodek uzależnień oraz korzyści w postaci możliwości zmniejszenia szkód i kłopotów życiowych wynikających z uzależnienia.
- Obniżanie obaw i niechęci pacjentów związanych z negatywną etykieta „alkoholik” czy „narkoman” oraz negatywną wizją pobytu w ośrodku uzależnień.
- Wzbudzanie przez terapeutów i personel zaufania i nadziei u pacjentów poprzez prezentowanie profesjonalnej konkretności oraz akceptacji i szacunku dla nich.
- Przygotowanie pacjentów do odbycia dłuższej drogi trzeźwienia w celu znalezienia rozwiązań ich problemów.
Pobyt w ośrodku uzależnień można porównać do szkoły życia „na trzeźwo”, ponieważ zawiera on następujące cele i kierunki pracy terapeutycznej:
- Uzyskiwanie przez pacjentów wiedzy o uzależnieniu i procesie zdrowienia w celu lepszego zrozumienia własnej choroby i zaangażowania we współprace z terapeutami.
- Tworzenie warunków do praktycznego zastosowania przez pacjentów uzyskanej wiedzy w celu zobaczenia i zrozumienia przejawów uzależnienia oraz uznania faktu własnego uzależnienia.
- Dostarczanie pacjentom praktycznych wskazówek służących zapobieganiu „wpadkom” czyli nawrotom uzależnienia i sposobów dotyczących doraźnego radzenia sobie z pragnieniem i głodem alkoholowym/ narkotykowym / lekowym itp.
- Inicjowanie i wspieranie pracy nad uznaniem przez pacjentów ich bezsilności wobec alkoholu/ narkotyków/ leków oraz odkrywanie nowego źródła motywacji i energii do pracy nad zmianą własnego życia.
- Przygotowanie i motywowanie pacjentów do wycofania się z sytuacji wysokiego ryzyka nawrotu uzależnienia oraz poszukiwania i tworzenia konstruktywnego środowiska osobistego.
PRYWATNY OŚRODEK TERAPII UZALEŻNIEŃ
Prywatny ośrodek terapii uzależnień w swej pracy skupia się nad zwiększeniem motywacji i gotowości do zmiany u pacjentów uzależnionych. Nie należy spodziewać się pojawienia wewnętrznej motywacji do terapii przed jej rozpoczęciem, aczkolwiek zdarza się, że jest ona widoczna tzw. zewnętrzna. Pacjenci często są w trudnej sytuacji życiowej, co daje im podstawową motywację właśnie do zmiany. Niestety jednocześnie działające mechanizmy uzależnienia motywację tę osłabiają.
Nasz prywatny ośrodek terapii uzależnień w pracy nad motywacją do leczenia u pacjentów stosuje nowoczesny model Prochaski i DiClemente, którzy wyróżnili 6 postaw transformacji postaw i nastawień osób, które angażują się w próbę zmiany swoich nałogowych zachowań:
- Etap przed rozważaniem zmiany zachowania tj. picia czy zażywania
- Etap rozważania zmiany zachowania tj. picia czy zażywania
- Etap przygotowania zmiany tj. picia czy zażywania
- Etap działania, czyli zaprzestanie picia czy zażywania
- Etap utrwalania abstynencji od tj. picia czy zażywania
- Etap zakończenia, czyli akceptacja abstynencji od picia czy zażywania
Postawy najczęściej charakteryzujące pacjentów przed i w trakcie pobytu w naszym prywatnym ośrodku terapii uzależnień to:
- negacja uzależnienia i obrona przed interwencją terapeutyczną
- wahania i obawy związane z wstępnym rozpoznaniem u nich istnienia problemu
- wstępne przyjmowanie pomocy i poddawanie się wpływom terapeutycznym, ale z licznymi zastrzeżeniami
- zaangażowanie i akceptacja współpracy z terapeutami
- pogłębianie i utrwalanie zmian na lepsze
- kończenie relacji terapeutycznej i kontynuowanie pracy nad sobą po zakończeniu pobytu w ośrodku
Niestety dla wielu nawet pobyt w płatnym prywatnym ośrodku terapii uzależnień jest z tzw. przymusu. Terapeuta często jest spostrzegany przez pacjenta jako sprzymierzeniec zewnętrznych sił (rodziny, pracodawcy, sądu itp.), które wywierają na niego presję, co budzi nieufność i dystans wobec terapeuty. Początek relacji terapeutycznej wymaga od terapeuty integrowania życzliwej i akceptującej postawy wobec pacjenta z konsekwentnym konfrontowaniem go z faktami szkód i zagrożeń, które występują w jego życiu i uzasadniają kontakt z terapeutą.
Nasz prywatny ośrodek terapii uzależnień zauważa typowe trudności u pacjentów, szczególnie w pierwszym etapie ich pobytu, a dotyczą one:
- przyjmowania nadmiernie konfrontującej postawy
- Opisywania niewiarygodnych wyjaśnień wydarzeń
- wzbudzania poczucia winy i wstydu jako doraźnej formy motywowania
- występowania silnych i kłopotliwych emocji, które czasem wzbudzane są przez pacjentów agresywnych, manipulujących lub kłamiących
Względem takich pacjentów pożytecznym sposobem radzenia sobie przez terapeutów zatrudnianych przez nasz prywatny ośrodek terapii uzależnień jest posługiwanie się rzeczowym i życzliwym, ale dyrektywno – stanowczym stylem informowania i edukowania, a także konfrontowania pacjentów z prawdziwymi faktami.
OŚRODEK TERAPII UZALEŻNIEŃ
Ośrodek terapii uzależnień, aby był skuteczny powinien w swojej pracy z pacjentami wykorzystywać psychologiczne, a nie represyjne techniki terapeutyczne. Nasz ośrodek terapii uzależnień w pracy z pacjentami stosuje 14 rodzajów sprawdzonych i skutecznych psychologicznych interwencji komunikacyjnych:
- Tworzenie pozytywnej atmosfery i dynamiki sesji terapeutycznych, wzmocnienie efektów tych sesji oraz przygotowanie do następnych
- Skupianie uwagi pacjentów na problemie (dawanie niepodzielnej uwagi pacjentowi, podstawa kontaktu terapeutycznego, werbalna i niewerbalna)
- Wykorzystywanie parafrazowania (pomaga ono pacjentowi usłyszeć i zrozumieć co jest istotą jego wypowiedzi)
- Dawanie informacji zwrotnych (co terapeuta lub inny pacjent widział i słyszał)
- Odzwierciedlanie uczuć (werbalne określanie przez terapeutę uczuć wyrażanych przez pacjenta w trakcie spotkania)
- Klasyfikowanie (zachęcanie pacjenta do bardziej jasnego i zrozumiałego sposobu formułowania swoich myśli)
- Ukierunkowanie (poproszenie pacjenta by zwrócił na coś uwagę lub zrobił coś nowego, innego)
- Zadawanie różnego rodzaju pytań, które powinny inspirować do eksploracji doświadczeń i analizowania sytuacji życiowych i zachowań pacjentów. Pytania linearne są użyteczne w zbieraniu podstawowych informacji, pytania eksplorujące usiłują zidentyfikować powiązania, pytania strategiczne mają prowokować do zmiany zachowań, a pytania odbijające umożliwiają wywołanie i rozważenie nowych możliwości
- Komunikowanie przypuszczeń (używa się ich do pogłębienia rozumienia przez pacjenta własnych problemów, uczuć czy sytuacji)
- Podkreślanie tematu (tworzy służeniu wyznań zmiany u pacjenta)
- Podkreślanie rozbieżności i związków (konfrontacji)
- Zmiana kontekstu (daje pacjentowi inny pogląd na doświadczenia, uczucia, myśli i zachowania lub na obecną sytuację)
- Przyzwalające milczenie (pozwolenie pacjentowi na przewagę pracy wewnętrznej nad werbalną)
- Otwieranie się terapeuty (stosowane oszczędnie, wymaga dużo wyczucia, powinno skłaniać do wzajemności ze strony pacjenta)
TERAPIA UZALEŻNIEŃ
Terapia uzależnień to indywidualna lub grupowa forma pomocy osobom z problemem alkoholowym, narkotykowym, lekowym albo z hazardem. Najczęściej stosowane formy mikroedukacji stosowane w terapii uzależnień to:
- Krótkie wykłady (mające na celu nabycie wiedzy przez pacjentów)
- Ukierunkowane na dany temat pisanie i czytanie zadań terapeutycznych
- Odpowiadanie na zadane przez terapeutę pytania (konfrontujące, eksplorujące itp.)
- Ćwiczenia tematyczne np. treningi asertywnych zachowań abstynenckich czy treningi konstruktywnych zachowań
- Grupowe dyskusje tematyczne (wymiana informacji zwrotnych mających moc korygowania nieprawidłowych przekonań u pacjentów)
- Percepcja rysunków poglądowych i graficznych schematów tematycznych (mapa świata, genogram itp.)
- Recepcja nagrań audiowizualnych (oglądanie filmów tematycznych czy słuchanie audycji oraz ich omawianie)
Podstawową zasadą mikroedukacji w terapii uzależnień jest przekonanie, że wiedzę, która pacjent uzyskuje powinien na bieżąco odnosić do samego siebie, a następnie wprowadzać do swojego życia.
Fazy pracy w terapii uzależnień w ramach mikroedukacji:
- Przyjmowanie, przyswajanie i utrwalanie treści edukacyjnych na temat uzależnień
- Stosowanie przyswojonych treści o uzależnieniu do autoanalizy własnego postępowania, myślenia i reagowania, wykrywania schematycznych postaw i przekonań
- Pogłębianie i przepracowywanie terapeutyczne utrwalonych negatywnych schematów uzależnienia oraz wprowadzanie pozytywnych zmian do postępowania i myślenia