Ośrodki leczenia uzależnień możemy podzielić na dwa rodzaje. Pierwsze to tzw. ośrodki zamknięte prowadzące polegające na fizycznym pobycie pacjenta w ośrodku leczenia uzależnień przez okres 4 do 8 tygodni. Na rynku funkcjonują również ośrodki długoterminowe (Monar), w których stacjonarne leczenie odwykowe trwa 6 do 12 miesięcy. Drugi rodzaj ośrodków leczenia uzależnień to placówki ambulatoryjne prowadzące tzw. terapie dzienne. Leczenie odbywa się z reguły kilka razy w tygodniu po kilka godzin przez okres kilku do nawet 12 miesięcy. Przez okres leczenia pacjent nie mieszka w ośrodku, lecz we własnym domu, a na zajęcia do ośrodka leczenia uzależnień musi dojechać lub być dowiezionym.
Ośrodki leczenia uzależnień prowadzą interwencje motywujące osoby uzależnione do podjęcia terapii. W tym celu stosują 6 czynników mogących rozpocząć zmianę u osób pijących lub zażywających nałogowo:
- Ośrodki leczenia uzależnień diagnozują stan zdrowia i udzielają informacji na temat zdrowia oraz szkód wynikających z picia, zażywania, grania itp.
- Terapeuci uzależnień lub lekarze podkreślają osobistą odpowiedzialność
- osoby uzależnionej za te szkody
- Ośrodki leczenia uzależnień udzielają porad dotyczących sposobów wprowadzania zmian w życiu m.in. przez podjęcie terapii
- Lekarze i terapeuci uzależnień dostarczają wiedzy na temat sposobów wychodzenia z nałogu
- Personel ośrodków leczenia stosuje empatyczną komunikację z pacjentami
- Ośrodki leczenia uzależnień podkreślają znaczenie indywidualnego traktowania pacjentów
Ośrodki leczenia uzależnień podkreślają, że odpowiedzialność i zdolność do wprowadzenia zmiany jest w pacjencie, a nie w zatrudnianych przez nich terapeutach czy lekarzach. Specjaliści od uzależnień mają tylko stworzyć pacjentom warunki zwiększające u nich motywację własną do zmiany, czyli abstynencji.
Ośrodki leczenia uzależnień uruchamiają wewnętrzne zasoby pacjentów, rozwijają u nich poczucie rozbieżności pomiędzy obecnym, a pożądanym stanem, unikają perswazyjnego dowodzenia własnych racji, podążają za oporem pacjentów i wspierają jego poczucie ich osobistej skuteczności.
Dzięki takiemu podejściu ośrodki leczenia uzależnień omijają opory u pacjentów i szybko docierają do tych zjawisk w ich życiu, które mogą budować trwałą motywację do terapii. Są nimi przejawy destrukcji związanej z alkoholem/ narkotykami oraz trudności z zaspokajaniem przez nich swoich potrzeb. Rozpoznawanie destrukcji powinno być skierowane na pokazanie pacjentom jak przebiega i rozwija się u nich proces choroby. Ważne jest, aby pacjenci najpierw zrozumieli chorobę i mechanizm jej działania, a dopiero później przygotowali się do powstrzymania jej.
Ważnym elementem strategii jaką stosują ośrodki leczenia uzależnień jest edukacja. Najważniejsze w niej jest, aby pacjenci uświadomili sobie i zaakceptowali fakt własnego uzależnienia wraz z jego konsekwencjami, co ma zdeterminować u nich konieczność stałego powstrzymywania się od picia alkoholu czy zażywania narkotyków. Szczególna w tym rola pracy nad paradoksem uznawania bezsilności i poddawania się specjalistom zatrudnianym przez ośrodki leczenia uzależnień oferującym pomoc w wyjściu z uzależnienia.
Ośrodki leczenia uzależnień zdają sobie również sprawę z tego, że w początkowym okresie pobytu pacjenci uzależnieni często zmagają się z problemem izolacji i samotności, dlatego szczególnego znaczenia nabywa sprawa budowania więzi pacjentów z terapeutami.